भारतीय पादत्राण (फुटवेअर) उद्योग हा आज वेगाने बदलणाऱ्या ग्राहकांची गरज, नव्या तंत्रज्ञानाचा अवलंब, आणि जागतिक बाजारातील स्पर्धा यांचा सामना करत आहे. कधी काळी केवळ गरज म्हणून घेतले जाणारे बूट, सँडल, चप्पल आज फॅशन आणि जीवनशैलीचा अविभाज्य भाग बनले आहेत.

2024 मध्ये भारतातील पादत्राण उद्योगाचा अंदाजे आकार ₹1.5 लाख कोटींपर्यंत गेला आहे. आगामी ५–१० वर्षांत हा व्यवसाय ₹2.8 ते ₹3 लाख कोटींपर्यंत वाढू शकतो, असे विविध अहवाल दर्शवतात. या वाढीचा मुख्य आधार आहे — ऑनलाइन विक्री, ब्रँडेड उत्पादनांची वाढती मागणी, ग्रामीण आणि निमशहरी बाजारात विस्तार, आणि सतत बदलणारे फॅशन ट्रेंड्स.

उद्द्योजकीय दृष्टीकोन उद्योगाचा आकार

• 2024 मध्ये भारतीय फुटवेअर मार्केट अंदाजे USD 18.8 बिलियन (~₹1.56 लाख कोटी) इतका होता .
• Grand View Research नुसार, 2023–2030 दरम्यान CAGR 5.7%, 2030 नंतर USD 35.2 बिलियनपर्यंत पोहोचण्याचा ट्रेंड
• Statista नुसार, 2025 मध्ये मार्केट USD 33.9 बिलियन ~₹2.82 लाख कोटी, CAGR दर 7.7% .
• ICDirect नुसार, 2022–2025 दरम्यान ₹92–95 हजार कोटी → ₹138–145 हजार कोटी, CAGR 15–17%
• इकोनोमिक टाइम्स नुसार, 2028 पर्यंत मार्केट ₹1.91 लाख कोटी पर्यंत वाढणार .
• 2025–2030 मध्ये वाढ दर 6–10% आणि ₹1.5–2.8 लाख कोटींच्या विविध अंदाजांमध्ये मार्केट आकार. हि वाढ औपचारिक, नाहीतर अनौपचारिक विक्री, प्रीमियमायझेशन, ई-कॉमर्स वाढ व अर्थव्यवस्थेतील सुधारणा यांच्या घटकांमुळे शक्य होणार आहे.

🇮🇳 भारतातील प्रमुख ब्रँड्स कोणते?

भारतातील पादत्राण क्षेत्राचे नेतृत्व करत आहेत काही मोठ्या सूचीबद्ध कंपन्या:

बाटा इंडिया (Bata India)

एक दीर्घकालीन विश्वासार्ह नाव. शहरी आणि मध्यमवर्गीय वर्गासाठी पसंतीचा ब्रँड. FY23 मध्ये कंपनीने ₹3,451 कोटींची उलाढाल केली. मात्र अलीकडच्या काळात उच्च किंमती आणि मंद मागणीमुळे नफा कमी झाला आहे.

रिलॅक्सो फुटवेअर्स (Relaxo Footwears)

‘स्पार्क्स’, ‘फ्लाईट’ यांसारख्या लोकप्रिय ब्रँड्ससाठी प्रसिद्ध. याचे उत्पादन मुख्यतः मध्यम आणि ग्रामीण वर्गासाठी. FY23 मध्ये कंपनीची उलाढाल ₹2,783 कोटी आणि निव्वळ नफा ₹155 कोटी इतका होता.

मेट्रो ब्रँड्स

प्रीमियम शहरी ग्राहकांना डोळ्यासमोर ठेवून काम करणारी कंपनी. Q2 FY24 मध्ये कंपनीचा महसूल होता ₹585 कोटी. ब्रँड्समध्ये Mochi, Walkway, Crocs यांचा समावेश.

कंपनी	मार्केट कॅप (कोटी रु.)	वार्षिक उलाढाल	विशेषता
Bata India	15921.99	Q4 FY25: ₹788 कोटी (₹3,451 कोटी वार्षिक FY24)	अर्बन डिमांड मंदीमुळे नफा 28% घटले
Relaxo Footwears	11569.42	Q4 FY25: ₹695कोटी (₹2790 कोटी वार्षिक FY24)	भारतातील सर्वांत मोठा व्हॉल्यूम तयार करणारा, खास ब्रँड — Sparx, Flite
Metro Brands	31089.55	Q4 FY25: ₹643कोटी (₹2507 कोटी वार्षिक FY24)	प्रीमियम विभागातील वाढ; Q2 मध्ये नफा अपेक्षांपेक्षा कमी
Liberty Shoes	680.58	Q4 FY25: ₹187 कोटी (₹674 कोटी वार्षिक FY24)	बाह्य व्यापार; प्रति दिवसीय उत्पादन ~60,000 जोड्या
Campus Actiware	8232.04	Q4 FY25: ₹406 कोटी (₹1596 कोटी वार्षिक FY24)	२०२१ पासून विक्री दुप्पट.

📈 विकासाची ट्रेंड्स आणि प्रक्षेपण

1. औपचारिक (Organised) बाजार
   • अजूनही भारतातील 60–70% पादत्राण विक्री अनौपचारिक आहे. मात्र 2025 पर्यंत हे प्रमाण 40% पर्यंत जाईल, असा अंदाज आहे.
2. ई-कॉमर्सचा झपाट्याने वाढणारा प्रभाव
   • Flipkart, Amazon, Ajio यांसारख्या प्लॅटफॉर्मवर ग्राहकांचा कल वाढत आहे. विशेषतः तरुण पिढी ब्रँडेड आणि स्टायलिश पर्याय निवडते.
3. शाश्वत (Sustainable) आणि नॉन-लेदर फुटवेअरऽ
   • पर्यावरणपूरक आणि व्हेगन पर्यायांमुळे सध्या नॉन-लेदर फुटवेअरमध्ये मोठी संधी आहे.
   • 2030 पर्यंत ह्या सेगमेंटमध्ये ₹4,000 कोटींपर्यंत वाढ होईल, असा अंदाज आहे.
4. निर्यातीचे नवे दालन
   • भारतातील उत्पादन खर्च तुलनेत कमी असल्याने Nike, Crocs सारख्या कंपन्या भारतात उत्पादन करत आहेत.
   • केंद्र सरकारचे “Make in India” धोरण आणि BIS (भारतीय मानक संस्था) प्रमाणपत्राची सक्ती ही निर्यातक्षम उत्पादनांना चालना देत आहे.

---

🧩 FDA किंवा नियामक धोरण (भारतात FDA नाही; परंतु BIS आणि निर्यात धोरण)

• फुटवेअरविषयी FDA नाही — परंतु BIS मानके 2025 एप्रिलपासून लागू होणार आहे ज्यामुळे गुणवत्तेत भर पडेल .
• थेट निर्यात धोरणांमध्ये Make in India, Leather & Footwears Mission अंतर्गत वित्तीय प्रोत्साहन (PSU-backed); लक्ष केंद्रीय आहे.

---

🧮 गुंतवणूकदारांसाठी संधी आणि जोखीम

✅ संधी:

• ब्रँडेड उत्पादनांच्या मागणीमुळे रिलॅक्सो आणि बाटा सारख्या कंपन्यांना फायदा होऊ शकतो.
• डिजिटल विक्रीत पुढारलेल्या कंपन्या (Metro Brands) भविष्यात आघाडीवर राहतील.
• शाश्वत आणि पर्यावरणपूरक उत्पादन करणाऱ्या स्टार्टअप्समध्ये गुंतवणुकीची संधी.

⚠️ जोखीम:

• कच्चा माल महाग होणे.
• अनौपचारिक विक्रेत्यांकडून किंमतीतील स्पर्धा.
• ग्राहकांची ब्रँडला न बदलता चिकटून राहण्याची मानसिकता.

---

📈 कुठे आहे वाढीची संधी?

1. असंघटित (Organised) क्षेत्र
   अजूनही भारतातील 60–70% पादत्राण विक्री अनौपचारिक आहे. मात्र 2025 पर्यंत हे प्रमाण 40% पर्यंत जाईल, असा अंदाज आहे.
2. ई-कॉमर्सचा झपाट्याने वाढणारा प्रभाव
   Flipkart, Amazon, Ajio यांसारख्या प्लॅटफॉर्मवर ग्राहकांचा कल वाढत आहे. विशेषतः तरुण पिढी ब्रँडेड आणि स्टायलिश पर्याय निवडते.
3. शाश्वत (Sustainable) आणि नॉन-लेदर फुटवेअर
   पर्यावरणपूरक आणि व्हेगन पर्यायांमुळे सध्या नॉन-लेदर फुटवेअरमध्ये मोठी संधी आहे. 2030 पर्यंत ह्या सेगमेंटमध्ये ₹4,000 कोटींपर्यंत वाढ होईल, असा अंदाज आहे.
4. निर्यातीचे नवे दालन
   भारतातील उत्पादन खर्च तुलनेत कमी असल्याने Nike, Crocs सारख्या कंपन्या भारतात उत्पादन करत आहेत. केंद्र सरकारचे “Make in India” धोरण आणि BIS (भारतीय मानक संस्था) प्रमाणपत्राची सक्ती ही निर्यातक्षम उत्पादनांना चालना देत आहे.

📊 भविष्यातील दृष्टी

पादत्राण उद्योग हे भारतातील दैनंदिन गरज आणि फॅशनचे उत्तम उदाहरण आहे. ग्रामीण भागात वाढती क्रयशक्ती, शहरी भागात फॅशन-प्रेमी ग्राहक, आणि देशात उत्पादित ब्रँड्स यामुळे हा उद्योग ‘मास प्रीमियमायझेशन’ कडे वाटचाल करत आहे.

आज आपण आपल्या रोजच्या वापरात वापरत असलेल्या स्पार्क्सच्या चपला, बाटा बूट, वा फ्लाईट सँडल्स — हे फक्त उत्पादने नाहीत, तर एक आर्थिक बदलाचे प्रतिक आहेत.