परदेशात गुंतवणूक का करावी? – केवळ फॅशन की गरज?

अनेक नवीन गुंतवणूकदारांना वाटतं की परदेशात गुंतवणूक करणं म्हणजे एक फॅशन आहे किंवा ते फक्त श्रीमंत लोकांसाठी आहे. पण खरं तर, ही आजच्या काळाची गरज बनली आहे. याची काही महत्त्वाची कारणं खालीलप्रमाणे आहेत:

१. भौगोलिक विविधीकरण (Geographical Diversification): गुंतवणुकीचा एक महत्त्वाचा नियम आहे – “Don’t put all your eggs in one basket.” म्हणजेच, तुमची सर्व गुंतवणूक एकाच ठिकाणी ठेवू नका. आपण हा नियम वेगवेगळ्या क्षेत्रांमध्ये (sectors) गुंतवणूक करून पाळतो. जसे की, काही पैसे बँकेत, काही आयटी कंपन्यांमध्ये, तर काही फार्मा कंपन्यांमध्ये. पण आपण हे विसरतो की ही सर्व गुंतवणूक केवळ एकाच देशाच्या, म्हणजेच भारताच्या अर्थव्यवस्थेवर अवलंबून आहे.

जर काही कारणास्तव भारतीय अर्थव्यवस्थेची गती मंदावली, तर तुमच्या संपूर्ण पोर्टफोलिओवर त्याचा नकारात्मक परिणाम होऊ शकतो. याउलट, तुम्ही तुमची काही गुंतवणूक अमेरिका, युरोप किंवा चीनसारख्या देशांमध्ये केली असेल, तर तिथल्या अर्थव्यवस्थेच्या वाढीचा तुम्हाला फायदा मिळतो. थोडक्यात, भौगोलिक विविधीकरणामुळे तुमच्या पोर्टफोलिओचा धोका कमी होतो.

२. जागतिक कंपन्यांच्या वाढीत सहभागाची संधी: जगावर राज्य करणाऱ्या अनेक मोठ्या आणि नाविन्यपूर्ण कंपन्या भारतात लिस्टेड नाहीत. उदा. गूगल (अल्फाबेट), मायक्रोसॉफ्ट, ॲपल, ॲमेझॉन, टेस्ला, नेटफ्लिक्स. या कंपन्यांनी गेल्या दशकात प्रचंड वाढ साधली आहे. त्यांच्या सेवा आणि उत्पादने आपण भारतात सर्रास वापरतो. आंतरराष्ट्रीय गुंतवणुकीमुळे आपल्याला या जागतिक कंपन्यांच्या वाढीत थेट सहभागी होता येतं.

३. रुपयातील घसरणीचा फायदा (Currency Depreciation Benefit): गेल्या काही वर्षांचा ट्रेंड पाहिला, तर अमेरिकन डॉलरच्या तुलनेत भारतीय रुपयाची किंमत कमी होत आहे. जेव्हा तुम्ही डॉलर-आधारित मालमत्तेमध्ये (उदा. अमेरिकन शेअर्स) गुंतवणूक करता आणि रुपया कमजोर होतो, तेव्हा तुम्हाला दुहेरी फायदा होतो. एक तर तुमच्या गुंतवणुकीचे मूल्य वाढते आणि दुसरं म्हणजे, डॉलर महाग झाल्यामुळे रुपयामध्ये रूपांतरित करताना तुम्हाला जास्त पैसे मिळतात.

उदाहरणार्थ, समजा तुम्ही १,००० डॉलरची गुंतवणूक केली, तेव्हा १ डॉलर = ७० रुपये होता (गुंतवणूक: ७०,००० रुपये). एका वर्षानंतर तुमच्या गुंतवणुकीचे मूल्य १,१०० डॉलर झाले आणि त्याच वेळी १ डॉलर = ७५ रुपये झाला. आता जेव्हा तुम्ही पैसे काढाल, तेव्हा तुम्हाला १,१०० * ७५ = ८२,५०० रुपये मिळतील. इथे तुम्हाला गुंतवणुकीवरील परतावा आणि रुपयाच्या घसरणीचा, दोन्ही फायदा मिळाला.

आंतरराष्ट्रीय गुंतवणुकीचे मार्ग कोणते?

भारतीय गुंतवणूकदारांसाठी परदेशात गुंतवणूक करण्याचे प्रामुख्याने दोन सोपे आणि लोकप्रिय मार्ग आहेत: १. आंतरराष्ट्रीय म्युच्युअल फंड (International Mutual Funds) २. आंतरराष्ट्रीय ईटीएफ (International ETFs)

चला, हे दोन्ही पर्याय सविस्तर समजून घेऊया.

१. आंतरराष्ट्रीय म्युच्युअल फंड (International Mutual Funds)

हा परदेशात गुंतवणूक करण्याचा सर्वात सोपा मार्ग आहे. जसे आपण भारतीय म्युच्युअल फंडात SIP किंवा एकरकमी गुंतवणूक करतो, त्याच प्रकारे या फंडांमध्येही गुंतवणूक करता येते. यासाठी वेगळे डिमॅट खाते किंवा कोणत्याही किचकट प्रक्रियेची गरज नाही.

आंतरराष्ट्रीय म्युच्युअल फंड प्रामुख्याने तीन प्रकारचे असतात:

• फीडर फंड (Feeder Fund): भारतातील ॲसेट मॅनेजमेंट कंपनी (AMC) एक फंड तयार करते, जो परदेशातील एका मोठ्या मूळ फंडात (Parent Fund) पैसे गुंतवतो. उदा. PGIM इंडिया म्युच्युअल फंडाची ‘PGIM इंडिया ग्लोबल इक्विटी अपॉर्च्युनिटीज फंड’ ही योजना, जी PGIM च्याच परदेशातील ग्लोबल इक्विटी फंडात गुंतवणूक करते. इथे फंडाचे व्यवस्थापन परदेशी फंड मॅनेजरच करतो.
• फंड ऑफ फंड्स (Fund of Funds – FoF): हा फंड थेट एका फंडात पैसे न गुंतवता, परदेशातील वेगवेगळ्या चांगल्या म्युच्युअल फंडांमध्ये गुंतवणूक करतो. यामुळे एकाच फंडातून अधिक विविधीकरण मिळते.
• थेट गुंतवणूक करणारे फंड (Directly Investing Funds): काही भारतीय फंड हाऊसेसचे फंड मॅनेजर स्वतः अभ्यास करून परदेशी कंपन्यांचे शेअर्स निवडतात आणि त्यात थेट गुंतवणूक करतात. मात्र, असे फंड कमी आहेत.

२. आंतरराष्ट्रीय ईटीएफ (International ETFs – Exchange Traded Funds)

ईटीएफ म्हणजे ‘एक्सचेंज ट्रेडेड फंड’. हे म्युच्युअल फंडासारखेच असतात, पण ते शेअर बाजारात एखाद्या शेअरप्रमाणे खरेदी-विक्री केले जातात. आंतरराष्ट्रीय ईटीएफ हे परदेशातील एखाद्या प्रसिद्ध इंडेक्सला (उदा. अमेरिकेचा S&P 500 किंवा NASDAQ 100) ट्रॅक करतात.

उदाहरणार्थ, ‘मोतीलाल ओसवाल NASDAQ 100 ETF’ हा ईटीएफ अमेरिकेच्या NASDAQ 100 इंडेक्समध्ये समाविष्ट असलेल्या १०० मोठ्या टेक्नॉलॉजी कंपन्यांमध्ये गुंतवणूक करतो. जेव्हा तुम्ही या ईटीएफचा एक युनिट खरेदी करता, तेव्हा तुम्ही अप्रत्यक्षपणे ॲपल, मायक्रोसॉफ्ट, गूगल यांसारख्या कंपन्यांमध्ये गुंतवणूक करत असता.

आंतरराष्ट्रीय म्युच्युअल फंड विरुद्ध आंतरराष्ट्रीय ईटीएफ: काय निवडावे?

मुद्दा	आंतरराष्ट्रीय म्युच्युअल फंड	आंतरराष्ट्रीय ईटीएफ
गुंतवणूक पद्धत	SIP किंवा एकरकमी गुंतवणूक शक्य.	डिमॅट खाते आवश्यक. शेअरप्रमाणे खरेदी-विक्री.
खर्च (Expense Ratio)	साधारणपणे जास्त असतो (१% ते २.५%).	खूप कमी असतो (०.५% ते १%).
खरेदी-विक्री	दिवसाच्या अखेरीस मिळणाऱ्या NAV (Net Asset Value) वर व्यवहार होतो.	शेअर बाजाराच्या वेळेत (real-time) किमतीनुसार खरेदी-विक्री करता येते.
तरलता (Liquidity)	जास्त असते.	काही ईटीएफमध्ये कमी खरेदी-विक्री होत असल्याने तरलता कमी असू शकते.
व्यवस्थापन	सक्रिय (Active) किंवा निष्क्रिय (Passive) असू शकते.	प्रामुख्याने निष्क्रिय (Passive) असतात, म्हणजेच इंडेक्सला फॉलो करतात.

कोणता पर्याय चांगला?

• जर तुम्ही एसआयपीद्वारे (SIP) शिस्तबद्ध गुंतवणूक करू इच्छित असाल आणि तुम्हाला डिमॅट खात्याची कटकट नको असेल, तर म्युच्युअल फंड चांगला पर्याय आहे.
• जर तुम्हाला खर्चात बचत करायची असेल आणि शेअर बाजारात ट्रेडिंग करण्याचा अनुभव असेल, तर ईटीएफ एक उत्तम पर्याय आहे.

गुंतवणुकीवरील करप्रणाली (Taxation)

हा एक अत्यंत महत्त्वाचा मुद्दा आहे. आंतरराष्ट्रीय फंड, मग ते म्युच्युअल फंड असोत किंवा ईटीएफ, जरी ते परदेशी ‘इक्विटी’ (शेअर्स) मध्ये गुंतवणूक करत असले, तरी भारतीय कर कायद्यानुसार त्यांना ‘नॉन-इक्विटी’ म्हणजेच ‘डेट’ (Debt) फंडांप्रमाणे कर लागतो.

• अल्प मुदतीचा भांडवली नफा (Short-Term Capital Gain – STCG): जर तुम्ही ३ वर्षांच्या आत गुंतवणूक विकली, तर होणारा नफा तुमच्या एकूण उत्पन्नात जोडला जातो आणि तुम्हाला लागू असलेल्या इन्कम टॅक्स स्लॅबनुसार कर भरावा लागतो.
• दीर्घ मुदतीचा भांडवली नफा (Long-Term Capital Gain – LTCG): जर तुम्ही ३ वर्षांनंतर गुंतवणूक विकली, तर होणाऱ्या नफ्यावर तुम्हाला इंडेक्सेशनच्या (Indexation) फायद्यासह २०% कर लागतो. इंडेक्सेशन म्हणजे महागाईचा दर लक्षात घेऊन तुमची खरेदी किंमत वाढवली जाते, ज्यामुळे तुमचा करपात्र नफा कमी होतो.

गुंतवणुकीतील धोके आणि आव्हाने

प्रत्येक गुंतवणुकीप्रमाणेच आंतरराष्ट्रीय गुंतवणुकीतही काही धोके आहेत, ज्यांची माहिती असणे आवश्यक आहे.

• चलन विनिमय दरातील जोखीम (Currency Risk): जसा रुपया कमजोर झाल्यास फायदा होतो, तसाच तो मजबूत झाल्यास तोटाही होऊ शकतो. जर डॉलरच्या तुलनेत रुपया मजबूत झाला, तर तुमचे परतावे कमी होऊ शकतात.
• जागतिक बाजारातील जोखीम (Geopolitical & Market Risk): ज्या देशात तुम्ही गुंतवणूक केली आहे, तिथली राजकीय अस्थिरता, आर्थिक मंदी किंवा नवीन कायदे यांचा तुमच्या गुंतवणुकीवर परिणाम होऊ शकतो.
• माहितीचा अभाव (Information Gap): भारतीय कंपन्यांबद्दल आपल्याला सहज माहिती मिळते. पण परदेशी कंपन्या आणि तिथल्या बाजाराचा अभ्यास करणे थोडे आव्हानात्मक असू शकते.
• उच्च खर्च (Higher Expense Ratio): काही आंतरराष्ट्रीय फंडांचा खर्च भारतीय फंडांच्या तुलनेत जास्त असू शकतो.

योग्य फंड कसा निवडावा?

आंतरराष्ट्रीय फंड निवडताना खालील गोष्टी विचारात घ्या:

• तुमचे ध्येय आणि जोखीम क्षमता: तुम्ही किती काळासाठी आणि किती जोखीम घेऊन गुंतवणूक करू इच्छिता?
• फंडाचा प्रकार: तुम्हाला एका विशिष्ट देशात (उदा. अमेरिका), विशिष्ट प्रदेशात (उदा. युरोप) की जागतिक स्तरावर गुंतवणूक करायची आहे? काही फंड विशिष्ट थीमवर (उदा. टेक्नॉलॉजी, हेल्थकेअर) आधारित असतात.
• खर्च (Expense Ratio): फंडाचा खर्च कमीत कमी असावा.
• ट्रॅकिंग एरर (फक्त ईटीएफसाठी): ईटीएफ आपल्या मूळ इंडेक्सला किती अचूकपणे फॉलो करतो, हे ‘ट्रॅकिंग एरर’ दर्शवतो. हा जितका कमी, तितका चांगला.
• फंडाचा इतिहास: फंडाने भूतकाळात कशी कामगिरी केली आहे, याचा अभ्यास करा. पण लक्षात ठेवा, भूतकाळातील कामगिरी भविष्यातही तशीच राहील याची खात्री नसते.

निष्कर्ष: पुढे काय?

आंतरराष्ट्रीय गुंतवणूक आता पूर्वीसारखी अवघड राहिलेली नाही. भारतीय गुंतवणूकदारांसाठी हा त्यांच्या पोर्टफोलिओला विविधीकरण देण्याचा आणि जागतिक वाढीचा फायदा घेण्याचा एक उत्तम मार्ग आहे. मात्र, ही गुंतवणूक डोळे झाकून करू नये.

माझ्या मते, एका सामान्य गुंतवणूकदाराने आपल्या एकूण पोर्टफोलिओच्या १०% ते १५% रक्कम आंतरराष्ट्रीय फंडांमध्ये गुंतवावी. सुरुवात करताना अमेरिकेच्या S&P 500 किंवा NASDAQ 100 सारख्या मोठ्या इंडेक्समध्ये गुंतवणूक करणाऱ्या फंडांपासून करावी. जसा तुमचा आत्मविश्वास आणि अनुभव वाढेल, तसे तुम्ही इतर देशांमध्ये किंवा थीम-आधारित फंडांमध्ये गुंतवणूक करण्याचा विचार करू शकता.

गुंतवणूक ही एक मॅरेथॉन आहे, शंभर मीटरची शर्यत नाही. योग्य अभ्यास, संयम आणि शिस्त यांच्या जोरावर तुम्ही आंतरराष्ट्रीय गुंतवणुकीच्या माध्यमातून उत्तम संपत्ती निर्माण करू शकता.