प्रस्तावना आणि भारतीय चष्मे उद्योगाची रूपरेषा

लेन्सकार्ट: एका दृष्टिकोनातून

भारतीय चष्मे बाजाराचे आकारमान आणि वाढीची क्षमता

भारतीय चष्मे बाजारपेठ ही एक मोठी आणि वेगाने विकसित होणारी बाजारपेठ आहे. २०२५ मध्ये या बाजारपेठेचे एकूण आकारमान अंदाजे ₹७८,८०० कोटी (US $7.9 अब्ज) इतके आहे. या बाजारात आगामी काळात लक्षणीय वाढ अपेक्षित आहे. बाजारपेठेचा अंदाज आहे की २०३० पर्यंत ही बाजारपेठ १३% च्या चक्रवाढ वार्षिक वाढ दराने (CAGR) वाढून सुमारे ₹१,४८,३०० कोटीपर्यंत पोहोचेल. केवळ पारंपरिक चष्मे बाजार (Traditional Eyewear Market) देखील २०२४ ते २०३० दरम्यान १२.२% CAGR दराने वाढून २०२३ मधील USD ५,३५२.६ दशलक्षवरून २०३० पर्यंत USD १२,०१५.४ दशलक्षपर्यंत पोहोचण्याची अपेक्षा आहे.

वाढीचे प्रमुख चालक (Growth Drivers):

१. वाढता स्क्रीन टाइम आणि दृष्टीदोष: आधुनिक जीवनशैलीत डिजिटल स्क्रीनचा (Digital Screen) वापर मोठ्या प्रमाणात वाढला आहे, ज्यामुळे दृष्टीदोष (Vision Impairments) आणि अपवर्तक त्रुटी (Refractive Errors) असलेल्या लोकांची संख्या वाढत आहे. यामुळे प्रिस्क्रिप्शन चष्म्याची मागणी वाढली आहे.

२. संघटित क्षेत्राकडे कल: पूर्वी असंगठित (Unorganized) असलेल्या या बाजारपेठेत आता संघटित किरकोळ विक्रेत्यांचा हिस्सा वाढत आहे. वाढते उत्पन्न (Disposable Income) आणि आरोग्य जागरूकतेमुळे ग्राहक आता उच्च-गुणवत्तेच्या ब्रँडेड उत्पादनांकडे वळत आहेत.7 ई-कॉमर्स वितरण चॅनेल सर्वात वेगाने वाढणारा घटक आहे.

३. फॅशन आणि जीवनशैली घटक: चष्मे आता केवळ वैद्यकीय गरज म्हणून नव्हे, तर फॅशन ॲक्सेसरी आणि जीवनशैलीचे प्रतीक (Lifestyle Accessory) म्हणून पाहिले जातात, ज्यामुळे मागणीत वाढ होत आहे.

बाजारातील १३% CAGR वाढीचा अंदाज लेन्सकार्टच्या उच्च मूल्यांकनाचे (High Valuation) समर्थन करण्यासाठी आवश्यक आहे. गुंतवणूकदार कंपनीला आजच्या नफ्यासाठी नव्हे, तर या वेगाने वाढणाऱ्या, अजूनही कमी-प्रवेश केलेल्या (underpenetrated) बाजारपेठेचा मोठा हिस्सा काबीज करण्याच्या क्षमतेसाठी प्रीमियम देत आहेत. तथापि, गुंतवणूकदारांनी हे लक्षात ठेवणे आवश्यक आहे की वैद्यकीय प्रगतीमुळे दृष्टीदोषांवर उपचार झाल्यास प्रिस्क्रिप्शन चष्म्याची मागणी कमी होण्याचा धोका RHP (Red Herring Prospectus) मध्ये नमूद केला आहे. अशा परिस्थितीत, कंपनीची दीर्घकालीन वाढ केवळ फॅशन आणि जीवनशैली (Lifestyle) उत्पादनांच्या सेगमेंटवर अवलंबून राहील.

लेन्सकार्टचा व्यवसाय मॉडेल आणि स्पर्धात्मक फायदा

ओमनीचॅनेल आणि व्हर्टिकल इंटिग्रेशन

लेन्सकार्टचा व्यवसाय मॉडेल दोन प्रमुख स्तंभांवर उभा आहे: व्हर्टिकल इंटिग्रेशन (Vertical Integration) आणि ओमनीचॅनेल वितरण (Omnichannel Distribution).

व्हर्टिकल इंटिग्रेशनची ताकद: लेन्सकार्टची उत्पादनापासून ते किरकोळ विक्रीपर्यंतची संपूर्ण पुरवठा साखळी (Supply Chain) कंपनीच्या नियंत्रणाखाली आहे. यामुळे कंपनीला खर्चावर प्रभावीपणे नियंत्रण ठेवता येते आणि उत्पादनांची गुणवत्ता मोठ्या प्रमाणावर सुनिश्चित करता येते. या इंटिग्रेशनमुळे कच्च्या मालाचा खर्च उद्योग सरासरीपेक्षा ३५-४०% कमी झाला आहे. ही कमी उत्पादन किंमत (Cost Control) लेन्सकार्टला ग्राहकांना वाजवी दरात उच्च-गुणवत्तेची उत्पादने (‘Affordable Luxury’) ऑफर करण्यास मदत करते, जे बाजारात एक महत्त्वपूर्ण स्पर्धात्मक लाभ (Sustained Competitive Advantage) आहे.

हायब्रीड ओमनीचॅनेल मॉडेल: चष्मे खरेदी करताना योग्य फिटिंग (Fitting), आराम (Comfort) आणि डॉक्टरांचा सल्ला महत्त्वाचा असतो, ज्यामुळे ग्राहक ऑफलाइन स्टोअर्सला प्राधान्य देतात. लेन्सकार्टने ऑनलाइन प्लॅटफॉर्मची सोय आणि २,७०० हून अधिक भौतिक स्टोअर्सची उपस्थिती यांचा मिलाफ केला आहे. यामध्ये एआय-आधारित व्हर्च्युअल ट्राय-ऑन (AI-powered Virtual Try-On) आणि घरबसल्या डोळ्यांची तपासणी (Home Eye Checkup) यांसारख्या तंत्रज्ञानाचा वापर केला जातो. हे मॉडेल ग्राहकांचा विश्वास संपादन करण्यासाठी आणि व्यापक ग्राहक वर्गापर्यंत पोहोचण्यासाठी निर्णायक ठरले आहे.

तंत्रज्ञान, युनिट इकॉनॉमिक्स आणि फ्रँचायझी

लेन्सकार्टने तंत्रज्ञानामध्ये सातत्याने गुंतवणूक केली आहे. क्लाउड (Cloud), ॲनालिटिक्स, एआर (Augmented Reality) आणि पुरवठा साखळी ऑटोमेशनमध्ये (Supply Chain Automation) केलेल्या गुंतवणुकीमुळे कंपनीला आपला स्पर्धात्मक वाटा (Moat) टिकवून ठेवण्यास आणि खर्च कमी करण्यास मदत होते. ‘गोल्ड मेंबरशिप’सारख्या निष्ठा कार्यक्रमांमुळे (Loyalty Programs) ग्राहक टिकवून ठेवण्यात यश मिळाले आहे.

मजबूत युनिट इकॉनॉमिक्स (Strong Unit Economics): कंपनीच्या व्यवसाय मॉडेलचे मोठे यश तिच्या स्टोअर स्तरावरील मेट्रिक्समध्ये दिसून येते. FY23 आणि FY24 मध्ये उघडलेल्या ८०% हून अधिक स्टोअर्सनी केवळ १० महिन्यांच्या सरासरी कालावधीत आपला भांडवली खर्च (Payback) वसूल केला आहे. हे उत्कृष्ट युनिट इकॉनॉमिक्स कंपनीच्या किरकोळ विस्ताराची (Retail Expansion) कार्यक्षमता आणि नफा मिळवण्याची क्षमता दर्शवतात.

फ्रँचायझी मॉडेलचा दुधारी शस्त्र: लेन्सकार्टचा मोठा विस्तार (जुलै २०२५ पर्यंत ४७२ फ्रँचायझी स्टोअर्स) हा ‘टेक-इनेबल्ड फ्रँचायझी मॉडेल’द्वारे साध्य झाला आहे. फ्रँचायझी भागीदारांना केंद्रीय इन्व्हेंटरी, ग्राहक डेटा आणि मार्केटिंग सपोर्टचा लाभ मिळतो. या मॉडेलमुळे कंपनीला जलद वाढ साधता येते, पण फ्रँचायझींच्या ऑपरेशन्सवर पूर्ण नियंत्रण नसल्यामुळे ब्रँडच्या गुणवत्ता मानकांचे उल्लंघन झाल्यास प्रतिष्ठेला धोका निर्माण होऊ शकतो.

Owndays अधिग्रहण आणि आंतरराष्ट्रीय विस्तार

२०२२ मध्ये लेन्सकार्टने जपान-आधारित Owndays Inc. या प्रमुख आशियाई ब्रँडचे अधिग्रहण करून जागतिक स्तरावर आपला विस्तार केला. आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत, जिथे सरासरी उत्पन्न (Average Realization) भारतातील उत्पन्नापेक्षा ३.५ पट जास्त आहे ²⁰, या विस्ताराला धोरणात्मक महत्त्व आहे. FY25 मध्ये, एकूण महसुलापैकी ४०% (₹२,६३८ कोटी) आंतरराष्ट्रीय बाजारातून प्राप्त झाला.

या आंतरराष्ट्रीय ऑपरेशन्समुळे कंपनीला उच्च सकल मार्जिन (Gross Margin 75%) मिळते, जे भारतातील ६३% मार्जिनपेक्षा जास्त आहे. यामुळे कंपनीच्या एकत्रित नफ्यावर (Consolidated Profitability) सकारात्मक परिणाम दिसून आला आहे. तथापि, या अधिग्रहणामुळे ताळेबंदावर (Balance Sheet) प्रचंड ‘गुडविल’चा (Goodwill) बोजा आला आहे, ज्याचा तपशील पुढील विभागात देण्यात आला आहे.

लेन्सकार्ट आयपीओचे तांत्रिक तपशील

लेन्सकार्ट सोल्युशन्स लिमिटेडचा आयपीओ ३१ ऑक्टोबर २०२५ रोजी उघडला आणि ४ नोव्हेंबर २०२५ रोजी बंद होणार आहे.

इश्यूचे वेळापत्रक आणि किंमत

टेबल २: लेन्सकार्ट आयपीओ तांत्रिक तपशील (Lenskart IPO Technical Details)

किंमत बँड (Price Band) : ₹ 382 – ₹ 402

एकूण इश्यू आकार (Issue Size): 18,10,45,160 shares. (aggregating up to ₹7,278.02 Cr)

फ्रेश इश्यू (Fresh Issue): 5,34,82,587 shares (aggregating up to ₹2,150.00 Cr)

ऑफर फॉर सेल (OFS): 12,75,62,573 shares of ₹2 (aggregating up to ₹5,128.02 Cr)

लॉट साइज़ : 37 Shares

अंदाजित बाजार मूल्यांकन (@ Upper Band): ₹69726.83 Cr.

किरकोळ गुंतवणूकदारांसाठी किमान गुंतवणूक: ₹१४,१३४

OFS चे प्रमाण आणि निधीचा वापर

हा आयपीओ एकूण ₹७,२७८ कोटीचा आहे, ज्यामध्ये फ्रेश इश्यू (Fresh Issue) आणि ऑफर फॉर सेल (OFS) या दोन घटकांचा समावेश आहे.

फ्रेश इश्यू: ₹२,१५० कोटीचा फ्रेश इश्यू कंपनीच्या विस्तारासाठी आणि तंत्रज्ञान गुंतवणुकीसाठी वापरला जाईल. यामुळे कंपनीच्या ताळेबंदावर थेट सकारात्मक परिणाम होईल.

ऑफर फॉर सेल (OFS): ₹५,१२८ कोटीचा मोठा हिस्सा OFS मार्फत येत आहे, जो एकूण इश्यूच्या सुमारे ७०% आहे. ही रक्कम थेट प्रमोटर्स आणि जुन्या गुंतवणूकदारांच्या (जसे की SoftBank, KKR, Temasek) खात्यात जाईल. मोठ्या प्रमाणात OFS असणे हे दर्शवते की विद्यमान गुंतवणूकदारांना कंपनीचे मूल्यांकन पुरेसे उच्च वाटत आहे आणि ते बाजारातून बाहेर पडण्यास (Exit) उत्सुक आहेत. किरकोळ गुंतवणूकदारांसाठी, याचा अर्थ ते मुख्यत्वे कंपनीच्या विस्तारासाठी भांडवल पुरवण्याऐवजी, जुन्या गुंतवणूकदारांना नफा मिळवून देत आहेत.

ग्रे मार्केट प्रीमियम (GMP): आयपीओ उघडण्याच्या वेळी, ग्रे मार्केट प्रीमियम (GMP) सुमारे ₹७० होता. वरच्या किंमत बँडनुसार, हे लिस्टिंगवर सुमारे १६% नफ्याचे संकेत देते. तथापि, GMP हा केवळ बाजारातील तात्पुरता उत्साह दर्शवतो, तो कंपनीच्या मूलभूत मूल्यांकनाचा (Fundamental Valuation) आधार असू शकत नाही.

लेन्सकार्टची आर्थिक बाजू (Financial Performance Analysis)

लेन्सकार्टने गेल्या काही वर्षांत महसुलाच्या आघाडीवर उत्कृष्ट वाढ दाखवली आहे, पण नफ्याची गुणवत्ता तपासणे आवश्यक आहे.

महसूल आणि मार्जिन ग्रोथ

कंपनीने FY23 ते FY25 या कालावधीत महसुलात लक्षणीय वाढ नोंदवली आहे.

• महसूल वाढ: FY24 मध्ये महसूल ₹५,४२७.७ कोटी होता, जो FY23 मधील ₹३,७८८ कोटीपेक्षा ४३% जास्त होता. FY25 मध्ये, महसूल वाढून ₹६,६५२.५ कोटी झाला.
• मार्जिन सुधारणा: कंपनीच्या व्हर्टिकल इंटिग्रेशन आणि स्केलिंगमुळे (Scaling) मार्जिनमध्ये सातत्याने सुधारणा झाली आहे.

• ग्रॉस मार्जिन: FY23 मध्ये ६३.९% वरून FY25 मध्ये ६७.९% पर्यंत वाढले.
• EBITDA मार्जिन: ऑपरेटिंग लिव्हरेजमध्ये सुधारणा झाल्यामुळे, EBITDA मार्जिन FY23 मधील ७.०% वरून FY25 मध्ये १४.७% पर्यंत वाढले. हे वाढत्या कार्यक्षमतेचे (Efficiency) स्पष्ट लक्षण आहे.

नफ्याच्या गुणवत्तेची चिकित्सा (Analysis of Profit Quality)

नफ्याच्या स्तरावर, लेन्सकार्टने FY25 मध्ये पहिल्यांदाच ₹२९७ कोटीचा निव्वळ नफा (PAT) नोंदवला. तथापि, या नफ्याच्या गुणवत्तेची तपासणी करणे आवश्यक आहे, कारण या आकडेवारीत एक महत्त्वपूर्ण ‘वन-टाईम’ (One-Time) घटक समाविष्ट आहे.

• नॉन-कॅश FVTPL गेन: FY25 च्या नफ्यामध्ये Owndays अधिग्रहणाशी संबंधित ‘डिफर्ड कन्सिडरेशन’वरील (Deferred Consideration) फेअर व्हॅल्यू थ्रू प्रॉफिट ऑर लॉस (FVTPL) गेन म्हणून ₹१६७ कोटीचा ‘नॉन-कॅश’ (Non-Cash) लाभ समाविष्ट आहे. हा निव्वळ ताळेबंद समायोजन (Balance Sheet Adjustment) आहे, जो कंपनीच्या मुख्य ऑपरेशन्समधून मिळालेला नाही.
• समायोजित नफा (Adjusted/Normalized PAT): जर हा ₹१६७ कोटीचा वन-टाईम गेन वगळला, तर FY25 साठी कंपनीचा ‘समायोजित नफा’ केवळ ₹१३० कोटी इतका येतो.

याचा अर्थ कंपनीने नुकतीच नफा कमावण्यास सुरुवात केली आहे आणि तिचा मूलभूत नफा (Core Operational Profit) अजूनही पातळ आहे. उच्च मूल्यांकनाचा विचार करताना गुंतवणूकदारांनी रिपोर्टेड ₹२९७ कोटीऐवजी समायोजित ₹१३० कोटीचा आकडा विचारात घेणे आवश्यक आहे.

ताळेबंद आणि रोकड प्रवाह विश्लेषण (Balance Sheet and Cash Flow Analysis)

रोकड प्रवाह आणि कार्यक्षमतेचे संकेत

लेन्सकार्टच्या आर्थिक ताकदीचा सर्वात सकारात्मक आणि ठोस पुरावा तिच्या ऑपरेटिंग कॅश फ्लोमध्ये (OCF) दडलेला आहे.

ऑपरेटिंग ॲक्टिव्हिटीजमधून रोख प्रवाह (OCF):

OCF हा कंपनीच्या मुख्य व्यवसायातून खऱ्या अर्थाने निर्माण झालेला रोख दर्शवतो. लेन्सकार्टचा OCF FY25 मध्ये ₹१,२३१ कोटी इतका प्रचंड होता.25 हा आकडा केवळ दोन वर्षांत १३ पटीने वाढला आहे.17 OCF चा हा मजबूत आकडा हे स्पष्टपणे दर्शवतो की, जरी अकाउंटिंग नियमांमुळे (उदा. FVTPL गेन 26 किंवा लीज दायित्वे 25) निव्वळ नफा (PAT) कमी दिसत असला तरी, कंपनीच्या मूलभूत ऑपरेशन्समध्ये प्रचंड रोख निर्माण करण्याची क्षमता आहे. मजबूत OCF कंपनीला तिच्या वाढीसाठी (Growth CAPEX) आवश्यक असलेले भांडवल आंतरिकरित्या (Internally) निर्माण करण्यास मदत करते.

भांडवल संरचना आणि कार्यक्षमता:

कंपनीची कर्ज स्थिती (Total Debt) व्यवस्थापनीय आहे (FY25 मध्ये ₹३४६ कोटी). सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, कंपनीचे कर्ज-ते-इक्विटी प्रमाण (Debt-to-Equity Ratio) FY25 मध्ये केवळ ०.४x आहे 28, जे मजबूत आणि निरोगी भांडवल संरचना (Capital Structure) दर्शवते. रिटर्न ऑन कॅपिटल एम्प्लॉइड (ROCE) देखील FY23 मधील नकारात्मक आकडेवारीवरून FY25 मध्ये ८.३% पर्यंत सुधारले आहे.

Owndays गुडविलचा धोका (Goodwill Impairment Risk)

Owndays चे अधिग्रहण धोरणात्मकदृष्ट्या महत्त्वाचे असले तरी, यामुळे कंपनीच्या ताळेबंदावर एक मोठी जोखीम निर्माण झाली आहे. अधिग्रहणासाठी मोठी किंमत मोजल्यामुळे, ₹१८,६११ कोटींचे प्रचंड ‘गुडविल’ (Goodwill) कंपनीच्या ताळेबंदावर नोंदवले गेले आहे. गुडविल हा एक अमूर्त मालमत्ता (Intangible Asset) आहे, जो भविष्यातील मोठ्या नफ्याच्या अपेक्षांवर आधारित असतो. इतका मोठा गुडविल (₹१८,६११ कोटी) हे दर्शवतो की व्यवस्थापनाला Owndays आणि लेन्सकार्टच्या एकत्रीकरणामुळे (Integration) प्रचंड synergistic लाभ (Synergies) अपेक्षित आहेत. जर Owndays ने आंतरराष्ट्रीय बाजारात अपेक्षित कामगिरी केली नाही किंवा एकत्रीकरण यशस्वी झाले नाही, तर कंपनीला या गुडविलचे ‘इम्पायरमेंट’ (Impairment) करावे लागेल. गुडविल इम्पायरमेंटमुळे ताळेबंदातून ही नॉन-कॅश रक्कम ‘राईट-ऑफ’ (Write-off) केली जाते, ज्यामुळे एखाद्या विशिष्ट वर्षात कंपनीला मोठा अकाउंटिंग तोटा (Accounting Loss) होऊ शकतो, जो शेअरच्या किंमतीवर नकारात्मक परिणाम करेल. गुंतवणूकदारांनी या नॉन-कॅश धोक्याकडे दुर्लक्ष करू नये.

मूल्यांकन आणि स्पर्धकांसोबत तुलना

लेन्सकार्ट आयपीओचा सर्वात वादग्रस्त भाग म्हणजे त्याचे मूल्यांकन. वरच्या किंमत बँडनुसार, कंपनीचे मूल्यांकन अंदाजे ₹७०,००० कोटी (US $८.४ अब्ज) इतके आहे.

६.१. लेन्सकार्टचे मूल्यांकन मल्टीपल्स

१. P/E गुणोत्तर (Price-to-Earnings Ratio): FY25 च्या नोंदवलेल्या नफ्यावर (₹२९७ कोटी) आधारित, P/E गुणोत्तर २३५x ते २३८x इतके येते.

२. समायोजित P/E गुणोत्तर: नफ्यातील नॉन-कॅश FVTPL गेन (₹१६७ कोटी) वगळल्यास, समायोजित नफा केवळ ₹१३० कोटी होतो. या समायोजित नफ्यावर आधारित, P/E गुणोत्तर प्रचंड वाढून सुमारे ५३५x पर्यंत पोहोचते.

३. EV/EBITDA गुणोत्तर: हे गुणोत्तर FY25 कमाईवर आधारित सुमारे ६८.७x आहे.

उच्च मूल्यांकनाचा अर्थ: ५३५x P/E गुणोत्तर हे सिद्ध करते की लेन्सकार्ट हा भारतीय बाजारातील सर्वात महागड्या किरकोळ सूचीबद्ध कंपन्यांपैकी एक आहे. हे मूल्यांकन केवळ उच्च महसूल वाढीवर (Revenue Growth) नव्हे, तर कंपनीच्या तंत्रज्ञान-केंद्रित D2C मॉडेल आणि भविष्यात नफ्याचे प्रमाण (Profit Margin) मोठ्या प्रमाणात वाढवण्याच्या क्षमतेवर आधारित आहे. गुंतवणूकदार कंपनीला किरकोळ विक्रेता (Retailer) म्हणून नव्हे, तर उच्च-वाढ असलेल्या ‘ग्राहक-तंत्रज्ञान प्लॅटफॉर्म’ (Consumer-Tech Platform) म्हणून प्रीमियम देत आहेत.

६.२. स्पर्धकांसोबत तुलना (Peer Comparison)

लेन्सकार्टचा भारतीय शेअर बाजारात कोणताही थेट सूचीबद्ध स्पर्धक नाही. त्यामुळे त्याची तुलना टायटन (Titan) कंपनीच्या आयकेअर विभागाशी आणि उच्च मूल्यांकनाच्या इतर किरकोळ विक्रेत्यांशी करणे आवश्यक आहे.

टायटन आईकेअर (Titan EyeCare) सोबत तुलना:

टायटनच्या आयकेअर विभागाचा (Titan Eye+) FY25 मधील एकूण महसूल केवळ ₹७९६ कोटी होता, तर लेन्सकार्टचा महसूल ₹६,६५३ कोटी होता—म्हणजे लेन्सकार्टचा व्यवसाय ८ पटीने मोठा आहे.34 टायटनच्या आयकेअर विभागाचा EBIT मार्जिन १०.७% होता 3, तर लेन्सकार्टचा FY25 EBITDA मार्जिन १४.७% होता.25 टायटन आयकेअरचा महसूल टायटनच्या एकूण महसुलाच्या (प्रामुख्याने दागिने) १.५% पेक्षा कमी असल्याने, टायटनसाठी आयकेअर विभाग मुख्य वाढीचा चालक (Growth Driver) नाही.34

प्रीमियम किरकोळ विक्रेत्यांशी तुलना:

लेन्सकार्टचे EV/EBITDA गुणोत्तर (६८.७x) हे सामान्य किरकोळ विक्रेत्यांपेक्षा खूप जास्त आहे. मात्र, निर्मल बांग सारख्या ब्रोकरेज फर्म्सनी असा युक्तिवाद केला आहे की Trent आणि Metro Brands सारख्या प्रीमियम जीवनशैली किरकोळ विक्रेत्यांच्या उच्च मल्टीपल्सच्या तुलनेत लेन्सकार्टचे मूल्यांकन ‘वाजवी’ (Reasonable) दिसू शकते.31 तरीही, हे स्पष्ट आहे की हे मूल्यांकन पूर्णपणे किंमत-निर्धारित (Fully Priced) असून, पुढील अनेक वर्षे (५ ते ७ वर्षे) कंपनीला ४०% पेक्षा जास्त नफा वाढ (Profit Growth) दाखवावी लागेल, तरच ते न्याय्य ठरेल.

व्यवसायातील प्रमुख धोके (Major Business Risks)

पुरवठा साखळी आणि उत्पादन कार्यक्षमतेचा धोका

कंपनी तिच्या उत्पादनासाठी मोठ्या प्रमाणात कच्च्या मालावर आणि विशिष्ट पुरवठादारांवर अवलंबून आहे, जसे की Baofeng Framekart Technology Ltd..FY25 मध्ये कच्च्या मालावरील खर्च ₹१,६२२.९७ कोटी इतका मोठा होता.

• पुरवठा साखळीतील व्यत्यय: कच्च्या मालाच्या पुरवठ्यात (विशेषत: आयातित मालावर अवलंबून असल्यामुळे) कोणताही आंतरराष्ट्रीय किंवा भू-राजकीय व्यत्यय कंपनीच्या ऑपरेशनल आणि आर्थिक कामगिरीला थेट धक्का देऊ शकतो.
• क्षमता वापर: जून २०२५ पर्यंत, कंपनीच्या उत्पादन सुविधांचा क्षमता वापर (Capacity Utilisation) केवळ ५५.१०% होता.³⁵ उपलब्ध उत्पादन क्षमतेचा पूर्णपणे वापर न केल्यास भांडवलाची कार्यक्षमता (Capital Efficiency) आणि नफा कमी होऊ शकतो.

आंतरराष्ट्रीय एकत्रीकरण आणि प्रचंड गुडविलचा धोका

२०२२ मध्ये जपान-आधारित Owndays Inc. चे ₹२९,२७६ कोटी मूल्याचे अधिग्रहण जागतिक विस्तारासाठी महत्त्वाचे असले तरी, या व्यवहारामुळे ताळेबंदावर एक मोठी जोखीम निर्माण झाली आहे.

• गुडविल इम्पायरमेंट: या अधिग्रहणामुळे ₹१८,६११ कोटींचे प्रचंड ‘गुडविल’ (Goodwill) ताळेबंदावर नोंदवले गेले आहे^. जर Owndays ने अपेक्षित कामगिरी केली नाही किंवा आशियाई बाजारात अपेक्षित synergistic लाभ (Synergies) मिळाले नाहीत, तर कंपनीला या गुडविलचे ‘इम्पायरमेंट’ (Impairment) करावे लागेल. यामुळे कंपनीच्या निव्वळ नफ्यावर (PAT) आणि रिटर्न रेशोवर (Return Ratios) मोठा, नॉन-कॅश नकारात्मक परिणाम होऊ शकतो.
• आंतरराष्ट्रीय विस्ताराचे आव्हान: आंतरराष्ट्रीय ऑपरेशन्सचे एकत्रीकरण आणि व्यवस्थापन करणे हे एक मोठे ऑपरेशनल आव्हान आहे, ज्यामुळे खर्च वाढू शकतो किंवा नफ्यावर परिणाम होऊ शकतो.

मागणीतील अनपेक्षित बदल आणि प्रतिस्पर्धी धोके

• वैद्यकीय प्रगतीचा धोका: अपवर्तक त्रुटी (Refractive Errors) आणि दृष्टीदोषांवर उपचार करण्यासाठी वैद्यकीय प्रक्रियेत (उदा. लेसर उपचार) झालेली प्रगती प्रिस्क्रिप्शन चष्म्याची मागणी कमी करू शकते, विशेषत: उदयोन्मुख बाजारपेठांमध्ये. अशा परिस्थितीत, कंपनीची वाढ फॅशन आणि जीवनशैली उत्पादनांवर अधिक अवलंबून राहील.
• किरकोळ स्टोअरवरील अवलंबित्व: लेन्सकार्टचा ओमनीचॅनेल मॉडेल २,८०६ जागतिक स्टोअर्सवर (ज्यात २,१३७ भारतीय स्टोअर्स आहेत) मोठ्या प्रमाणात अवलंबून आहे. स्टोअर-स्तरीय विक्री मंदावल्यास, भाड्याच्या खर्चात वाढ झाल्यास किंवा ग्राहक प्रवाहामध्ये (Footfall) घट झाल्यास स्टोअरच्या नफ्यावर (Store Profitability) नकारात्मक परिणाम होऊ शकतो.

फ्रँचायझी मॉडेलची आव्हाने

जून २०२५ पर्यंत, लेन्सकार्टकडे ४७२ फ्रँचायझी स्टोअर्स होते.¹⁷ फ्रँचायझी भागीदारांना ब्रँडचा वापर करण्याचा हक्क मिळत असला तरी, कंपनीचे या स्टोअर्सच्या ऑपरेशनल किंवा आर्थिक नियंत्रणावर पूर्ण नियंत्रण नसते.यामुळे:

• ब्रँड प्रतिष्ठेचा धोका: जर फ्रँचायझींनी कंपनीच्या ब्रँड मार्गदर्शक तत्त्वे (Brand Guidelines) किंवा गुणवत्ता मानकांचे उल्लंघन केले, तर त्यामुळे कंपनीच्या ब्रँड प्रतिष्ठेचे (Reputation) मोठे नुकसान होऊ शकते.

सारांश आणि अंतिम मत (Conclusion and Final Opinion)

लेन्सकार्ट सोल्युशन्स लिमिटेडचा आयपीओ हा भारतीय बाजारपेठेतील एका उदयोन्मुख नेत्याची कहाणी सांगतो, पण त्याची किंमत खूप जास्त आहे.

गुंतवणुकीचे सकारात्मक पैलू (The Clear Vision)

लेन्सकार्ट हे एक तंत्रज्ञान-आधारित, व्हर्टिकली इंटिग्रेटेड व्यवसाय मॉडेल आहे जे कार्यक्षमतेने काम करत आहे.

• मूलभूत ताकद: मजबूत स्टोअर युनिट इकॉनॉमिक्स (१० महिन्यांत पेबॅक) आणि ₹१,२३१ कोटींचा प्रचंड ऑपरेटिंग कॅश फ्लो (OCF). हे कंपनीची मूलभूत रोख निर्माण करण्याची क्षमता दर्शवते.
• वाढ आणि मार्जिन: महसूल वाढ (FY25 मध्ये ४३%) आणि EBITDA मार्जिनमध्ये (१४.७%) झालेली सातत्यपूर्ण सुधारणा ऑपरेटिंग लिव्हरेज वाढत असल्याचे स्पष्ट करते.
• बाजारपेठ नेतृत्व: वाढत्या संघटित भारतीय चष्मे बाजारपेठेवर वर्चस्व गाजवण्याची कंपनीची क्षमता निर्विवाद आहे.

गुंतवणुकीतील धोक्याचे पैलू (The Blurry Optics)

लेन्सकार्टच्या मूल्यांकनात प्रचंड धोका आहे.

• अत्यंत उच्च मूल्यांकन: समायोजित FY25 नफ्यावर आधारित ५३५x P/E गुणोत्तर हे दर्शवते की पुढील पाच वर्षांची वाढ आजच विचारात घेतली गेली आहे. हे मूल्यांकन कंपनीला अल्प ते मध्यम मुदतीसाठी ‘पूर्ण किंमत’ (Fully Priced) श्रेणीत ठेवते.
• नफ्याची गुणवत्ता: अहवालित नफ्याचा मोठा भाग ‘नॉन-कॅश’ अकाउंटिंग गेनमुळे आला आहे.
• OFS चे प्रमाण: एकूण इश्यूच्या ७०% हून अधिक हिस्सा जुने गुंतवणूकदार बाहेर पडण्यासाठी वापरत आहेत, ज्यामुळे किरकोळ गुंतवणूकदारांना मिळणारे फायदे मर्यादित राहू शकतात.

अंतिम गुंतवणूक शिफारस

लेन्सकार्ट आयपीओमध्ये अर्ज करण्याच्या निर्णयासाठी गुंतवणूकदारांनी त्यांच्या जोखीम क्षमतेचा (Risk Appetite) आणि गुंतवणुकीच्या क्षितिजाचा (Investment Horizon) विचार करणे आवश्यक आहे.

१. दीर्घकालीन गुंतवणूकदार (Long-Term Investors – High Risk Profile):

ज्या गुंतवणूकदारांना भारतीय ग्राहक-तंत्रज्ञान (D2C) क्षेत्राच्या भविष्यातील वाढीवर पूर्ण विश्वास आहे आणि जे मूल्यांकनातील अस्थिरता सहन करण्यास तयार आहेत, त्यांनी या आयपीओमध्ये मर्यादित प्रमाणात (Limited Allocation) अर्ज करण्याचा विचार करावा. लेन्सकार्ट हा एक ‘गुणवत्तापूर्ण व्यवसाय’ (Quality Business) आहे, पण तो ‘प्रीमियम किंमती’वर (Premium Price) उपलब्ध आहे. दीर्घकाळात, मजबूत OCF आणि स्केलेबल मॉडेल नफा वाढवू शकतात.

२. लिस्टिंग लाभासाठी गुंतवणूकदार (Listing Gain Seekers – Moderate Risk Profile):

केवळ लिस्टिंग लाभाच्या अपेक्षेने अर्ज करणाऱ्या गुंतवणूकदारांनी सावधगिरी बाळगणे आवश्यक आहे. P/E गुणोत्तरातील प्रचंड प्रीमियममुळे लिस्टिंग नंतर मोठा विक्रीचा दबाव येण्याची शक्यता आहे, ज्यामुळे त्वरित मोठा लिस्टिंग लाभ मिळणे कठीण होऊ शकते. GMP उत्साह दर्शवत असला तरी, मूल्यांकनातील तफावत (Valuation Gap) ही एक महत्त्वपूर्ण जोखीम आहे.

३. सुरक्षित गुंतवणूकदार (Conservative Investors):

सुरक्षित गुंतवणूकदारांनी किंवा जे वाजवी मूल्यांकनाच्या (Reasonable Valuation) शोधात आहेत, त्यांनी या आयपीओमध्ये अर्ज करणे टाळावे. कंपनी सूचीबद्ध झाल्यानंतर, पुढील १-२ वर्षांची नफा गुणवत्ता (Adjusted PAT) आणि Owndays चे एकत्रीकरण पाहिल्यानंतर, शेअर्सची किंमत बाजारपेठेत स्थिर झाल्यास गुंतवणूक करण्याचा विचार करणे अधिक श्रेयस्कर ठरेल.अंतिम निष्कर्ष: लेन्सकार्ट हा एक ‘उत्कृष्ट व्यवसाय’ आहे, पण सध्याच्या आयपीओमध्ये तो ‘अत्यंत महागड्या किंमतीत’ उपलब्ध आहे. यामध्ये मोठ्या प्रमाणात अर्ज करणे (Oversubscription) टाळावे आणि केवळ उच्च जोखीम घेणाऱ्या गुंतवणूकदारांनीच मर्यादित गुंतवणुकीचा विचार करावा. उच्च P/E असलेल्या या शेअर्सना टिकून राहण्यासाठी पुढील अनेक वर्षे सातत्यपूर्ण आणि वेगवान नफा वाढ (High Profit Growth) दाखवावी लागेल.