IPO चे मूलभूत तपशील आणि उद्दिष्ट्ये

IPO चे वेळापत्रक आणि आकारमान

टाटा कॅपिटल IPO ची सदस्यता ६ ऑक्टोबर २०२५ पासून खुली होऊन ८ ऑक्टोबर २०२५ पर्यंत (तीन दिवसांसाठी) चालेल. इश्यूचा एकूण आकार ₹१५,५११.८७ कोटी निश्चित करण्यात आला आहे, ज्याचा किंमत पट्टा (Price Band) ₹३१० ते ₹३२६ प्रति शेअर निर्धारित करण्यात आला आहे.  

किरकोळ गुंतवणूकदारांसाठी (Retail Investors) किमान लॉट साईज ४६ शेअर्सची असून, अप्पर प्राइस बँडनुसार किमान गुंतवणूक ₹१४,९९६ इतकी आहे. ॲकर गुंतवणूकदारांकडून (Anchor Investors) कंपनीने ३ ऑक्टोबर २०२५ रोजीच ₹४,६४१.८३ कोटी जमा केले आहेत. वाटप ९ ऑक्टोबर २०२५ रोजी अपेक्षित असून, लिस्टिंग १३ ऑक्टोबर २०२५ रोजी BSE आणि NSE वर होणार आहे.  

इश्यूची रचना: Fresh Issue आणि OFS चे विश्लेषण

टाटा कॅपिटलचा IPO हा Fresh Issue (नवीन विक्री) आणि Offer for Sale (विक्रीसाठी ऑफर) यांचा मिलाफ आहे. एकूण ४७.५८ कोटी शेअर्स ऑफर केले जात आहेत.  

Fresh Issue आणि भांडवलाची आवश्यकता

एकूण शेअर्सपैकी, २१ कोटी शेअर्स हे Fresh Issue अंतर्गत जारी केले जातील, ज्यातून सुमारे ₹६,८४६ कोटी भांडवल थेट कंपनीकडे जाईल. या निधीचा मुख्य उद्देश कंपनीच्या टियर-I भांडवल आधारात (Tier-I Capital Base) वाढ करणे हा आहे.  

वित्तीय संस्थांसाठी भांडवल आधार वाढवणे महत्त्वपूर्ण असते, कारण RBI च्या नियमांनुसार त्यांना भांडवल पर्याप्तता गुणोत्तर (CAR) राखणे बंधनकारक असते. हे भांडवल कंपनीला नियामक आवश्यकता पूर्ण करण्यास आणि भविष्यात व्यवसाय विस्तारासाठी (म्हणजेच नवीन कर्जे देण्यासाठी) लेव्हरेज क्षमता (Leverage Capacity) टिकवून ठेवण्यास मदत करेल.

Offer for Sale (OFS) आणि नियामक अनुपालन

OFS अंतर्गत २६.५८ कोटी शेअर्स विक्रीसाठी ऑफर केले जातील, ज्यातून सुमारे ₹८,६६५.८७ कोटी उभे केले जातील. हा निधी विक्री करणाऱ्या भागधारकांना (प्रामुख्याने प्रमोटर टाटा सन्स आणि आंतरराष्ट्रीय वित्त महामंडळ – IFC) मिळेल, कंपनीला नाही. टाटा सन्स (२३ कोटी शेअर्स) आणि IFC (३.५८ कोटी शेअर्स) विक्री करत आहेत.  

टाटा कॅपिटलला RBI ने ‘अप्पर लेअर’ (NBFC-UL) म्हणून वर्गीकृत केल्यामुळे, कंपनीला ३० सप्टेंबर २०२५ पूर्वी सूचीबद्ध होणे अनिवार्य होते. या OFS द्वारे प्रमोटरचा स्टेक विकणे हे प्रामुख्याने RBI च्या अनिवार्य लिस्टिंग नियमांचे पालन दर्शवते, जे कंपनीच्या नियामक स्थिरतेसाठी आवश्यक आहे.  

कंपनी प्रोफाइल आणि व्यवसाय मॉडेल: वित्तीय विविधीकरणाची ताकद

व्यवसायाची व्याप्ती आणि पोर्टफोलिओ

टाटा कॅपिटल ही भारतातील तिसरी सर्वात मोठी NBFC आहे, जिचे जून २०२५ पर्यंत एकूण कर्ज ₹२.३ लाख कोटी होते. कंपनी किरकोळ (Retail), लघु आणि मध्यम उद्योग (SME) आणि कॉर्पोरेट या तिन्ही विभागांना सेवा पुरवते, ज्यामुळे तिचा महसूल पोर्टफोलिओ विविधीकृत राहतो.  

• व्यवसाय विभाजन: कंपनीचा सर्वात मोठा हिस्सा रिटेल सेगमेंटमध्ये आहे (एकूण कर्ज पुस्तकाच्या ६२%), ज्यात गृह कर्ज (Home Loan), गृह मालमत्ता कर्ज (Home Equity), वैयक्तिक कर्ज (Personal Loan) आणि वाहन कर्जे (Two-Wheeler/Used Car Loan) यांचा समावेश आहे.  
• टीएमएफएल विलीनीकरण: ८ मे २०२५ पासून (लागू १ एप्रिल २०२४) टाटा मोटर्स फायनान्स लिमिटेड (TMFL) चे टाटा कॅपिटलमध्ये विलीनीकरण झाले. या विलीनीकरणामुळे कंपनीच्या वाहन वित्त (Vehicle Finance) पोर्टफोलिओमध्ये मोठ्या प्रमाणात वाढ झाली, ज्यामुळे FY25 मध्ये एकूण मालमत्ता व्यवस्थापन (AUM) ४०% ने वाढून ₹२,४८,४६५ कोटींपर्यंत पोहोचले.  

स्पर्धात्मक लाभ (Competitive Advantages)

टाटा कॅपिटलकडे बाजारपेठेत मजबूत स्पर्धात्मक फायदे आहेत:

• ब्रँड आणि विश्वासार्हता: टाटा समूहाचे पाठबळ कंपनीला उच्च विश्वासार्हता आणि कमी ग्राहक अधिग्रहण खर्च मिळवून देते. यामुळे कंपनीला निधी उभारणीत आणि ग्राहक जोडणीत (Customer Acquisition) मोठा फायदा होतो.  
• ऑम्नी-चॅनेल वितरण आणि डिजिटल क्षमता: कंपनीकडे १५०० हून अधिक शाखा आणि ३०,००० हून अधिक DSAs चे व्यापक भौतिक नेटवर्क आहे. या भौतिक उपस्थितीसोबतच, ९७.८% ग्राहक प्रक्रिया डिजिटल पद्धतीने पूर्ण केली जाते. AI/ML चा वापर करून जोखीम व्यवस्थापन आणि निर्णय घेण्याची प्रक्रिया मजबूत केली जाते. जलद कर्ज प्रक्रिया आणि कमी कागदपत्रे यामुळे ती पारंपारिक बँकांपेक्षा अधिक आकर्षक बनली आहे.

आर्थिक कार्यक्षमतेचे कठोर विश्लेषण (FY23-FY25)

टाटा कॅपिटलने FY25 मध्ये मजबूत व्यावसायिक वाढ नोंदवली आहे, जी मुख्यतः TMFL विलीनीकरण आणि कर्ज पुस्तकाच्या विस्तारातून आली आहे.

महसूल आणि नफा वाढ

कंपनीच्या आर्थिक कामगिरीतील प्रमुख कल खालील तक्त्यात सारांशित केले आहेत:

Table: टाटा कॅपिटलची प्रमुख आर्थिक कामगिरी (Key Financial Performance of Tata Capital)

आर्थिक मापदंड (₹ कोटीत)	FY24	FY25	YoY वाढ (%)
एकूण उत्पन्न (Total Income)	18,198	28,370	55.91%
निव्वळ व्याज उत्पन्न (NII)	6,798.2	10,690.1	57.2%
निव्वळ नफा (PAT)	3,327	3,655	9.87%
कर्ज पुस्तक (Advances)	1,57,760	2,21,950	40.66%

 

FY25 मध्ये एकूण उत्पन्न ५५.९१% आणि निव्वळ व्याज उत्पन्न ५७.२% ने वाढले. या वाढीच्या तुलनेत, निव्वळ नफा (PAT) केवळ ९.८७% ने वाढून ₹३,६५५ कोटी झाला.  

उच्च महसूल वाढ आणि कमी नफा वाढ यातील विसंगती लक्षणीय आहे. याचे मुख्य कारण म्हणजे कंपनीच्या एकूण खर्चात झालेली मोठी वाढ (FY25 मध्ये सुमारे ७०%). या खर्चाच्या वाढीमागे दोन प्रमुख घटक आहेत:  

१. वाढलेला व्याज खर्च: वाढत्या व्याजदरांमुळे कंपनीचा निधी उभारणीचा खर्च वाढला (FY25 मध्ये ₹१५,०२९.६ कोटी).  

२. वाढलेल्या तरतुदी: TMFL च्या विलीनीकरणामुळे वाढलेल्या कर्ज पुस्तकाच्या (Advances) गुणवत्तेचे रक्षण करण्यासाठी तरतुदी (Provisions) वाढवाव्या लागल्या, ज्यामुळे नफ्यावर दबाव आला.  

कर्ज पुस्तकाची वाढ आणि कार्यक्षमता

कंपनीने FY25 मध्ये ४०.६६% ची प्रभावी कर्ज पुस्तक वाढ नोंदवली. तिची मालमत्ता व्यवस्थापनाखालील रक्कम (AUM) ४०% वाढून ₹२,४८,४६५ कोटींपर्यंत पोहोचली आहे.  

कार्यक्षमतेच्या दृष्टीने, FY25 साठी निव्वळ मूल्यावरील परतावा (RoNW) ११.२% आणि इक्विटीवरील परतावा (ROE) १२.६% आहे. हे आकडे बाजारातील काही आघाडीच्या प्रतिस्पर्धकांच्या तुलनेत कमी असले तरी, ते कंपनीची मजबूत भांडवल कार्यक्षमता आणि स्थिर कमाई क्षमता दर्शवतात.  

ताळेबंद आणि मालमत्ता गुणवत्ता

भांडवल संरचना आणि लेव्हरेज

टाटा कॅपिटलचे कर्ज-इक्विटी गुणोत्तर (D/E Ratio) ६.६० आहे. NBFCs साठी हे अपेक्षित लेव्हरेज आहे. IPO मधून Fresh Issue द्वारे उभा केलेला ₹६,८४६ कोटीचा निधी थेट कंपनीच्या टियर-I भांडवलात वाढ करेल. यामुळे कंपनीची वित्तीय लवचिकता आणि पत रेटिंग अधिक मजबूत होईल, जे NBFC साठी निरंतर व्यवसाय वाढीसाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे.  

मालमत्ता गुणवत्ता (Asset Quality)

मालमत्ता गुणवत्ता हा NBFC च्या स्थिरतेसाठी सर्वात महत्त्वाचा मापदंड आहे. TMFL विलीनीकरणामुळे मालमत्ता गुणवत्तेच्या आकडेवारीत बदल दिसून येतो.

• GNPA आणि NNPA कल: मार्च २०२५ साठी एकत्रित (Consolidated) आकडेवारीनुसार, कंपनीचे ग्रॉस नॉन-परफॉर्मिंग ॲसेट (GNPA) २.३३% आणि नेट नॉन-परफॉर्मिंग ॲसेट (NNPA) ०.९८% पर्यंत वाढले. ही वाढ प्रामुख्याने TMFL च्या विलीनीकरणातून आली असावी, ज्याचा पोर्टफोलिओ (विशेषतः कमर्शियल वाहन कर्जे) तुलनेने जास्त जोखीम असलेला असतो.  
• सप्टेंबर २०२४ पर्यंत GNPA १.५०% आणि NNPA ०.५% इतका कमी होता , जो कंपनीच्या मूळ व्यवसायाची उत्तम गुणवत्ता दर्शवतो.  
• विलीनीकरणानंतर GNPA वाढला असला तरी, कंपनीने NNPA १% च्या खाली राखला आहे, जो तिच्या प्रभावी जोखीम व्यवस्थापन आणि तरतूद कव्हरेज रेश्यो (PCR) मुळे शक्य झाला आहे. कंपनीचा PCR मार्च २०२४ पर्यंत निरोगी ७४% होता , जो भविष्यातील नुकसानीसाठी पुरेसा सुरक्षा बफर प्रदान करतो.  

NBFC उद्योगाचा मागोवा: कल आणि नियामक फ्रेमवर्क

NBFC क्षेत्राच्या वाढीस गती देणारे घटक

NBFC क्षेत्र भारतीय वित्तीय फ्रेमवर्कचा एक प्रमुख आधारस्तंभ बनले आहे. त्यांच्या वाढीस गती देणारे घटक:  

• अखंडित पत मागणी: NBFCs MSMEs, स्वयंरोजगार करणारे आणि ‘नवीन-ते-पत’ (New-to-Credit) कर्जदारांच्या वाढत्या गरजा पूर्ण करत आहेत, ज्यामुळे देशातील पत वितरणामधील तफावत कमी होत आहे.  
• डिजिटल आणि ग्रामीण व्याप्ती: NBFCs तंत्रज्ञान (Fintech सहकार्य) आणि व्यापक शाखा नेटवर्क वापरून कर्ज वितरण जलद करत आहेत, विशेषतः वाहन वित्त आणि परवडणाऱ्या गृहनिर्माण क्षेत्रात, जिथे बँकांची पोहोच मर्यादित आहे.  
• आर्थिक पुनरुज्जीवन: कोविडनंतर आर्थिक व्यवहार सामान्य झाल्यावर उपभोग (Consumption) आणि व्यवसाय कर्जाची मागणी वाढली, ज्याचा फायदा NBFCs ला झाला.  

RBI चे SBR फ्रेमवर्क आणि टाटा कॅपिटलवर परिणाम

RBI ने ऑक्टोबर २०२२ पासून SBR (Scale-Based Regulation) फ्रेमवर्क लागू केले आहे, जे NBFCs ना त्यांच्या आकार आणि प्रणालीतील महत्त्वावर आधारित श्रेणींमध्ये विभाजित करते.  

टाटा कॅपिटलला RBI ने ‘अप्पर लेअर’ (NBFC-UL) मध्ये वर्गीकृत केले आहे. या वर्गीकरणामुळे, कंपनीला उच्च भांडवल पर्याप्तता गुणोत्तर, कठोर मालमत्ता वर्गीकरण मानके आणि मजबूत कॉर्पोरेट गव्हर्नन्स मानके लागू झाली आहेत.  

कठोर नियामक नियम लागू झाल्यामुळे कंपनीचा अनुपालन खर्च वाढू शकतो, ज्यामुळे नफ्यावर तात्पुरता परिणाम होऊ शकतो (जे FY25 च्या नफा वाढीच्या दरात दिसले). तथापि, दीर्घकाळात, हे नियम कंपनीची वित्तीय स्थिरता वाढवतात. RBI च्या जवळच्या देखरेखीमुळे टाटा कॅपिटलसारख्या मोठ्या संस्थांवरील गुंतवणूकदारांचा विश्वास वाढतो, ज्यामुळे बाजारात या कंपनीला स्थिरतेसाठी अधिक मूल्यांकन प्रीमियम मिळतो.

मूल्यांकन आणि स्पर्धक तुलना

मूल्यांकनाची प्रमुख गुणोत्तरे

IPO च्या अप्पर बँडनुसार (₹३२६) टाटा कॅपिटलचे किंमत-पुस्तकीय मूल्य (P/B) ४.१०x आहे आणि किंमत-उत्पन्न गुणोत्तर (P/E) अंदाजे ३३.२४x आहे. NBFCs चे मूल्यांकन करताना P/B गुणोत्तर अधिक महत्त्वाचे ठरते.  

प्रतिस्पर्धकांशी तुलना

टाटा कॅपिटलचे P/B मूल्यांकन ४.१०x आहे, जे NBFC उद्योग सरासरी ४.६३x च्या तुलनेत आकर्षक आहे. बाजारातील अग्रणी असलेल्या बजाज फायनान्सचे P/B ६.१x ते ७.०x आहे, तर श्रीराम फायनान्स (वाहन कर्ज केंद्रित) २.०x P/B वर व्यापार करत आहे.  

प्रमुख NBFC प्रतिस्पर्धकांचे मूल्यांकन आणि कार्यक्षमता

कंपनीचे नाव	P/B गुणोत्तर (अंदाजे)	RoE (%) (FY25/Latest)	कर्ज पुस्तक (₹ लाख कोटी)
Bajaj Finance	6.1x – 7.0x	19.1%	मोठी
Tata Capital (IPO)	4.10x	11.2% – 12.6%	~2.3 लाख कोटी
Shriram Finance	1.9x – 2.0x	16.7%	मोठी

टाटा कॅपिटलची ब्रँड ताकद, मोठी कर्ज पुस्तकाची वाढ आणि विविधीकरण लक्षात घेता, ४.१०x P/B हे वाजवी मूल्यांकन आहे आणि भविष्यातील मूल्यांकन वाढीसाठी (Re-rating) पुरेशी संधी शिल्लक ठेवते.

अनलिस्टेड किंमत विरुद्ध IPO किंमत

या IPO चा सर्वात मोठा सकारात्मक पैलू म्हणजे त्याची किंमत निश्चिती. IPO किंमत पट्टा (₹३२६) हा अनलिस्टेड मार्केटमधील शेवटच्या नोंदणीकृत किमतीपेक्षा (₹७३५) तब्बल ५६% कमी आहे.  

अनलिस्टेड बाजारातील किंमती अनेकदा सट्टेबाजीमुळे वाढलेल्या असतात. टाटा समूहाने जाणूनबुजून IPO आकर्षक सवलतीच्या दरात आणला आहे. हे धोरण ‘गुडलविल गेस्चर’ म्हणून पाहिले जाते, ज्यामुळे गुंतवणूकदारांसाठी लिस्टिंगच्या दिवशी सकारात्मक परतावा (Listing Pop) मिळण्याची शक्यता वाढते. ग्रे मार्केट प्रीमियम (GMP) देखील सुरुवातीला सुमारे ₹२४-२६ (८% गेन) दर्शवत होता.

अंतिम मत आणि गुंतवणुकीची शिफारस

जोखमीचे घटक

गुंतवणूकदारांनी विचारात घ्यावे लागणारे प्रमुख धोक्याचे घटक:

१. मालमत्ता गुणवत्ता: TMFL विलीनीकरणामुळे GNPA मध्ये झालेली तात्पुरती वाढ. या वाढीव NPA चे व्यवस्थापन करणे हे एक आव्हान राहील.  

२. फंडिंग खर्च: व्याजदरांमधील चढ-उतार कंपनीच्या निधी उभारणीच्या खर्चावर (Cost of Funds) थेट परिणाम करतात आणि मार्जिनवर दबाव आणू शकतात.  

३. नियामक खर्च: NBFC-UL म्हणून RBI चे कठोर नियमन लागू झाल्यामुळे अनुपालन खर्च आणि ऑपरेशनल खर्च वाढण्याची शक्यता आहे.  

शिफारस: अर्ज करावा की नाही?

टाटा कॅपिटल (TCL) मध्ये गुंतवणूक करणे हे तिच्या अतुलनीय ब्रँड ताकद, विविधीकृत पोर्टफोलिओ आणि ४०% च्या मजबूत कर्ज पुस्तक वाढीमुळे दीर्घकाळात निश्चितच फायद्याचे ठरू शकते.

• दीर्घकालीन गुंतवणूकदारांसाठी: IPO ला अर्ज करावा (SUBSCRIBE). कंपनीचे P/B मूल्यांकन प्रतिस्पर्धकांच्या तुलनेत कमी ठेवल्यामुळे, भविष्यात मूल्यांकन वाढीची मोठी क्षमता आहे. SBR अंतर्गत असलेली नियामक स्थिरता दीर्घकालीन गुंतवणुकीसाठी एक मजबूत आधार देते.
• लघू-मुदतीचा नफा शोधणाऱ्यांसाठी: लिस्टिंग गेनसाठी अर्ज करावा (APPLY for Listing Gain). अनलिस्टेड बाजारातील किमतीपेक्षा ५६% सवलतीत किंमत निश्चित केल्यामुळे, लिस्टिंगच्या दिवशी सकारात्मक नफा मिळण्याची शक्यता अधिक आहे.

टाटा कॅपिटलचा IPO हा भारतीय वित्तीय बाजारातील एक महत्त्वपूर्ण संधी आहे. कंपनीच्या व्यवसायाच्या मूलभूत बाबी (उत्कृष्ट महसूल वाढ, मजबूत ब्रँड आणि व्यवस्थापनाची गुणवत्ता) अतिशय मजबूत आहेत. जरी नफा वाढीचा दर महसूल वाढीपेक्षा कमी असला आणि मालमत्ता गुणवत्तेत तात्पुरती वाढ दिसत असली, तरी टाटा ब्रँडचा विश्वास, नियामक स्थिरता आणि आकर्षक किंमत या IPO ला दीर्घकालीन संपत्ती निर्मितीसाठी एक आकर्षक पर्याय बनवते. गुंतवणूकदारांनी मूलभूत विश्लेषणावर आधारित दीर्घकालीन दृष्टिकोन ठेवून या IPO मध्ये नक्कीच अर्ज करावा.